Angielska nazwa: rabies
Opis ogólny wścieklizny
Wścieklizna jest chorobą wirusową ośrodkowego układu nerwowego. Wirus wścieklizny zawarty jest w ślinie i innych płynach ustrojowych (na przykład płyn mózgowo-rdzeniowy) zakażonych ludzi i zwierząt. Najczęstszym sposobem zakażenia jest ugryzienie przez wściekłe zwierzę. Z definicji ugryzienie oznacza naruszenie ciągłości skóry za pomocą zębów. Zwiększone ryzyko stwarzają ugryzienia rąk lub twarzy. Nieco rzadziej zdarzają się zakażenia spowodowane zadrapaniem pazurem, lub przeniesienie wirusa przez kontakt skażonej śliny z błonami śluzowymi lub otwartymi ranami (na przykład w wyniku polizania).
Inne rodzaje kontaktu z chorymi zwierzętami, takie jak dotykanie (głaskanie), kontakt z krwią, moczem czy odchodami zwierząt nie stwarzają większego zagrożenia i nie wymagają żadnego postępowania. Tym niemniej ukąszenia nietoperzy (gatunki nietoperzy mogące wywołać wściekliznę nie występują w Polsce) mogą być na tyle małe, że nie zostaną zauważone – dlatego zaleca się profilaktykę poekspozycyjną (szczepienie) po każdym prawdopodobnym bezpośrednim kontakcie z nietoperzami, za wyjątkiem sytuacji, w których ugryzienie (lub kontakt błon śluzowych z wydzieliną nietoperzy) można wykluczyć z dużym prawdopodobieństwem. W ekstremalnych warunkach do zakażenia może dojść drogą kropelkową (poprzez wdychanie zakażonej wydzieliny). Może do tego dojść przy przebywaniu w jaskiniach gęsto zasiedlonych przez zakażone nietoperze.
Jakkolwiek do jedynego opisanego do tej pory przeniesienia wścieklizny z człowieka na człowieka doszło na skutek przeszczepienia rogówki od osoby zmarłej na wściekliznę, nie można wykluczyć ze stuprocentową pewnością innej drogi szerzenia się zakażenia wśród ludzi. W Polsce i w innych krajach rozwiniętych podstawowymi wektorami (nosicielami) wścieklizny pozostają dzikie zwierzęta, jak lisy czy wiewiórki. Natomiast w krajach rozwijających się na skutek nie prowadzonej (bądź źle prowadzonej) akcji szczepień główne zagrożenie stanowią zakażone psy. Inne częste wektory to udomowione koty, szakale i, zwłaszcza w krajach zachodniej Azji, wilki. Wścieklizną może zakażać tak wiele gatunków zwierząt (w tym bydło i gryzonie), że celowe jest dokładna ocena pogryzienia przez zwierzęta pod kątem narażenia na wściekliznę. Okres inkubacji dla wścieklizny jest bardzo szeroki: od 5 dni do roku a nawet więcej (średnio 2 miesiące). Kluczowe znaczenie dla tempa rozwoju choroby ma czas w jakim wirus osiągnie zakończenia nerwowe. Im dalej ugryzienie (bądź inne przekazanie wirusa) miało miejsce od zakończeń nerwowych, tym więcej czasu będzie trwała wędrówka wirusa do układu nerwowego i tym dłuższy będzie czas inkubacji Dlatego postępowanie po narażeniu – szczepionka jest bardzo efektywna nawet jeśli nie zostanie podana zaraz po narażeniu. Zawsze po narażeniu należy skonsultować się z lekarzem w celu rozważenia podania szczepionki.
Objawy wścieklizny
W okresie wylęgania choroby (inkubacji) zazwyczaj nie występują żadne objawy i w tym okresie można jeszcze zapobiec rozwinięciu się choroby. Pierwsze objawy z reguły są mało swoiste, i są to: gorączka, ból głowy, ból gardła, nudności i złe samopoczucie. W dalszej kolejności pojawiają się: ból, pieczenie lub drętwienie w miejscu ugryzienia; przeczulica skóry, nadwrażliwość na światło i dźwięki; niepokój, depresja i bezsenność. Gdy wirus wścieklizny osiągnie centralny układ nerwowy pojawiają się: bardzo bolesne skurcze przełyku podczas picia wody a nawet na sam widok lub dźwięk lejącej się wody; okresy silnego pobudzenia na przemian z otępieniem; skurcze mięśni, ślinotok, drgawki; często paraliż, nawet porażenie strun głosowych.
Ostatecznie wścieklizna praktycznie zawsze prowadzi do śpiączki, niewydolności krążeniowo-oddechowej i do śmierci. Opisano do tej pory zaledwie 3 przypadki osób które przeżyły wściekliznę. Rejony zagrożone Wścieklizna wśród psów jest powszechna zwłaszcza w Meksyku, Kolumbii, Ekwadorze, Salwadorze, Gwatemali, w Indiach, Nepalu, Filipinach, Sri Lance, Tajlandii i Wietnamie. Ponadto wścieklizna jest rozpowszechniona wśród psów w większości państw Afryki, Azji, Ameryce Południowej, Ameryce Środkowej, także w krajach byłego Związku Radzieckiego. Ogólnie podróżni są zagrożeni wścieklizną w niewielkim stopniu, lecz, podobnie jak wśród lokalnej ludności, ryzyko jest różne u poszczególnych osób i zależy głównie od rodzaju narażenia. Szczególnie zagrożone są dzieci żyjące w zagrożonych rejonach ze względu na ryzykowne zachowanie względem chorych zwierząt, często nie zgłaszają one pozornie błahych ugryzień. Podróżni powinni wystrzegać się kontaktu z dzikimi lub podejrzanymi zwierzętami (zwłaszcza z psami). Należy zwracać uwagę dzieciom aby nie bawiły się z przygodnie poznanymi zwierzętami.
Szczepienia przeciw wściekliźnie
Szczepienia (zarówno przed jak i po narażeniu) a także dokładne opracowanie rany są najlepszym środkiem zaradczym po narażeniu. Po ugryzieniu, zadrapaniu lub każdej innej formie ekspozycji należy bezwzględnie przemyć ranę i zastosować szczepienie w sytuacji gdy istnieje ryzyko (bądź w wypadku jakichkolwiek wątpliwości) zakażenia wirusem wścieklizny. Szczepienie ochronne przed narażeniem nie oznacza, że należy odstąpić od dodatkowego szczepienia po ugryzieniu – należy wtedy tylko zmniejszyć dawkę szczepionki. Osoby, które miały kontakt ze zwierzętami, które mogły być chore na wściekliznę powinny się zgłosić do lekarza, który podejmie decyzję co do dalszego postępowania. Na terenach gdzie właściwe postępowanie po narażeniu (szczepienie) jest nie możliwe bądź nie jest bezpieczne (niesterylne igły i strzykawki, niewłaściwy sposób podawania szczepionki) podróżni powinni zgłosić się do najbliższej ambasady, konsulatu bądź innej placówki dyplomatycznej w celu uzyskania stosownej pomocy. Niektóre szczepionki, zwłaszcza w krajach rozwijających się spełniają przyjęte w Polsce standardy bezpieczeństwa. Należy również pamiętać o konieczności podania anatoksyny (i/lub antytoksyny) przeciwtężcowej czy też profilaktycznej antybiotykoterapii po pogryzieniu przez zwierzęta (są to rany szczególnie brudne). Szczepienia ochronne przed narażeniem
Szczepionka przeciw wściekliźnie zawiera inaktywowanego (atenuowanego) wirusa. Podawana jest w zastrzyku, pełna seria składa się z trzech dawek. Kto powinien otrzymać szczepionkę. Szczepienie profilaktyczne (przed narażeniem) jest zalecane wśród podróżnych, którzy będą mieli kontakt ze zwierzętami w rejonach szczególnie zagrożonych wścieklizną. Są to: Azja (za wyjątkiem Japonii i Tajwanu), większość państw Afryki, większość krajów Ameryki Łacińskiej. Ponadto celowe wydaje się podanie szczepionki podróżnym wybierającym się do zagrożonych rejonów, w których właściwe postępowanie po narażeniu nie jest możliwe, może być opóźnione lub stosowane na tych terenach szczepionki są obciążone dużą liczbą powikłań. Ponadto zalecane jest wśród podróżnych, których zawód bądź wykonywane czynności są związane z częstymi kontaktami ze zwierzętami mogącymi przenosić wściekliznę. Zwłaszcza dotyczy to służb weterynaryjnych, leśniczych; pracowników laboratoriów; pracowników rzeźni; speleologów wybierających się do jaskiń, gdzie żyją określone gatunki nietoperzy mogące przenosić wściekliznę itp. Kto nie powinien się szczepić Istnieją trzy typy szczepionek. Osoby, u których doszło do ciężkiej reakcji po stosowaniu jednej z nich (są to HDCV, PCEC, RVA) nie powinien być ponownie nią szczepiony, chyba że uległ narażeniu, a żadna inna nie jest dostępna.
